De backlash van het ancien régime

De Pax Electrica die de federale regering met Electrabel deze week afsloot,  leidde tot heel wat verontwaardiging. “Geen visie”, “schandalig”, “onbegrijpelijk”, en meer van dat.  De kritiek was snoeihard. Deze beslissing brengt de noodzakelijke investeringen voor de energietransitie in het gedrang. Er zal nog meer nucleair afval geproduceerd worden. In de zomer zullen we zoveel nucleaire elektriciteit hebben dat er problemen zouden kunnen zijn op het elektriciteitsnet. Het parlement wordt buiten spel gezet en Electrabel passeert langs de kassa.  Ik vind de regeringsbeslissing schandalig,  maar niet onbegrijpelijk. Ze is zelfs zeer logisch vanuit de visie van de hoofdrolspelers in dit dossier:  MR, N-VA  en VOKA (VLD en CD&V speelden geen rol in dit dossier en de rol van het VBO is onduidelijk).  Samengevat: in 1999 kwam in de energiesector een einde aan het ancien regime, gebaseerd op de dominantie van Electrabel. Dat was enerzijds onder druk van de Europese Unie, anderzijds door de bewuste keuze van de paarsgroene regeringen om het energiebeleid te democratiseren. Sindsdien proberen Electrabel  & friends het ancien regime te herstellen, met wisselend succes. Met de nieuwe Pax Electrica boekt Electrabel een stevige overwinning en zijn we helaas jaren terug in de tijd.

Een kennis verbaasde zich er over dat een liberale partij als de MR door deze beslissing de vrije markt voor jaren dichttimmert en een monopolist versterkt. De MR heeft echter nooit aandacht gehad voor een open energiemarkt. De MR verdedigt al jaren zonder schroom Electrabel en moederbedrijf Engie. De belangen van hun aandeelhouders, daar gaat het om. Of dat ten koste is van de consument, het milieu of innovatieve bedrijven, is hun zorg niet.  Het gaat zelfs nog verder. We hebben in dit dossier een pak expertise bij de administratie, de universiteiten, de CREG enz. Voor de MR is die van geen tel. Ze richt zich daarvoor naar mensen die ze al jaren kennen en echt wel weten wat goed is voor het land, de experts van Electrabel. De MR voert beleid op basis van netwerken met bevriende actoren, niet op basis van studies van universiteiten of overheidsinstellingen. Laten we ook niet vergeten dat de energietransitie, die veel sneller gaat dan iedereen gedacht had, heel bedreigend is voor de grote energiespelers in Europa. De Duitse energiegiganten RWE en EON zitten in heel slechte papieren. Engie, het vroegere GDF Suez, had dringend nood aan langetermijngaranties voor de verdere ontwikkeling van het bedrijf. De federale regering heeft die dus gegeven, terwijl de burgers van dit land geen langetermijnperspectieven krijgen op gebied van leefmilieu. De MR heeft dus wel degelijk een visie.

Wat wou de N-VA in dit dossier? Mathias Bienstman van de Bond Beter Leefmilieu heeft dat in deze krant al treffend beschreven. De belangen van de petrochemische nijverheid in de Antwerpse haven verdedigen. Voor haar is de energieprijs een heel belangrijke concurrentiefactor. Ze mikt op een interessant tarief voor de nuclaire stroom van Electrabel. Natuurlijk is de concurrentiepositie van de Antwerpse industrie zeer belangrijk. Maar dan zou de N-VA moeten pleiten voor een”level playing field” op Europees en mondiaal vlak. Dat doet ze niet. Integendeel. De N-VA heeft onlangs heel duidelijk gezegd dat ze minder Europa wil. Voor de N-VA staan de belangen van enkele grootverbruikers voorop. KMO’s en gezinnen betalen de rekening.  De N-VA heeft zich helemaal in het oude Belgische verhaal ingeschreven en is een traditionele machtspartij geworden.

VOKA kijkt op de eerste plaats naar de concurrentiepositie van de grote spelers in de Antwerpse haven. De rest van de standpunten en de strategie wordt uitgetekend in functie daarvan. Hun positief persbericht over de verlenging van Doel 1 en 2 was heel duidelijk. Dat hiermee kansen voor de hernieuwbare energiesector de kop ingedrukt worden, speelt geen rol. VOKA mag dan wel in tal van economische dossiers richting Duitsland kijken, maar op het gebied van energiebeleid schrijven ze zich soepel in in het traditionele Belgische Electrabelverhaal. Pech voor de leden van VOKA die hoopten te investeren in een duurzame energietransitie.

De beslissing van de regering over Doel 1 en 2 leert ons nog twee belangrijke zaken. De regering keurde geen wetsontwerp goed, maar een “conventie”, zeg maar een contract met Electrabel. Daarmee wordt niet alleen het huidig parlement buiten spel gezet, maar worden de kiezers en parlementsleden tot 2025 uitgerangeerd. Want het is heel moeilijk terug te komen op de gemaakte afspraken. Dat aspect is voor mij het ergste van allemaal. Deze Pax Electrica is een afschakelplan van de democratie. Onze grondwet en onze grondwettelijke rechten worden tussen haakjes gezet, voor vele jaren, en dat  in een van de belangrijkste maatschappelijke kwesties. De verantwoordelijkheid van de N-VA, de MR, CD&V en VLD is hier gigantisch. Ze hoeven dan ook niet verwonderd te zijn dat dat er een  zekere radicalisering in de samenleving plaats heeft. Op de sociale media heb ik de term “burgerlijke ongehoorzaamheid” de laatste dagen veel gelezen.

De tweede les gaat over energiebeleid en strijd. Het volstaat niet om  met studies, hoe degelijk ook, te bewijzen dat de energietransitie prima is voor milieu en economie en banen creëert. In de energietransitie zijn er winnaars en verliezers. Die verliezers doen uiteraard alles om hun positie te verdedigen. Wat betekent dat de energietransitie geen neutraal beleidsproces is. Het bulkt van lobbywerk, conflict en strijd. Deze regering kiest duidelijk haar kamp: die van grote spelers met een technologie uit het verleden die op mondiaal vlak op haar retour is. De MR en de N-VA vrezen dat de keuze voor hernieuwbare energiebronnen samen gaat met een transfer van macht. Van grote, bevriende energiespelers naar energiecoöperatieven en burgers. Zoals in Duitsland gebeurt. Voor Michel en De Wever  een horrorscenario.

Is het ancien regime nu helemaal terug en elk perspectief op een duurzame energietransitie voor jaren van de baan? Neen, dat niet. Klachten bij rechtbanken kunnen deze energiedeal nog op de helling zetten.  Dankzij disruptieve technologieën zoals  zonne- en windenergie kunnen burgers en coöperatieven van onderuit aan de energietransitie  werken.  Een volgende federale regering kan de nucleaire provisies voor de ontmanteling van de kerncentrales veilig onderbrengen bij een overheidsinstelling en het plafond op de civiele aansprakelijkheid  van de kerncentrales schrappen (wat niets anders is dan een kost die nu afgewenteld wordt op de gemeenschap terugsturen naar de afzender). Een volgende Vlaamse regering kan nieuwe windenergieprojecten voorbehouden aan echte energiecoöperatieven in plaats van deze energiebron uit te verkopen aan grote privéspelers.  Daarnaast veroorzaakt deze beslissing heel wat mobilisatie in het middenveld, zeker ook bij twintigers en dertigers. Dat zou vonken kunnen geven. Verwacht je bv. de volgende maanden en jaren  aan volledige straten en wijken die “Electrabelvrij” zijn. In de zin dat er niemand nog klant wil zijn bij Electrabel.  Anno 2015 laten burgers  niet makweg hun stem smoren. Het ancien regime heeft deze week een stevige overwinning geboekt. Aan alle architecten van moderniteit en vooruitgang om zich te herorganiseren en verder te werken aan een duurzame energietransitie.