Waarom Forza Ninove de verkiezingen won.
Een expert politieke strategie zei me ooit dat een klinkende verkiezingsoverwinning doorgaans te verklaren is door een samengaan van drie factoren: een gunstige maatschappelijke context, de zwakte van de politieke concurrenten en een sterk politiek verhaal. Dat laatste betekent dat een partij met overtuiging kan duiden wat er in de samenleving op het spel staat en de kiezers een appelerend toekomstperspectief geeft. Ik gebruik dit kader voor een analyse van de overwinning van Forza Ninove.
Laten we eerst eens kijken naar de concurrentie. Open VLD is al decennia de leidende partij in Ninove. De vraag is wat hun politiek project was. De partij blonk uit in twee dingen: dagjespolitiek en paniekerig reageren op Forza. Het dossier van het islamitisch cultureel centrum sleepte meer dan tien jaar aan omdat Open VLD vaak van mening veranderde: het mag, het mag niet, het mag. Al die jaren kon Forza dit dossier gebruiken om haar discours over de islam in the picture te zetten. Hun lijsttrekker Guy D’Haeseleer heeft de verkiezingen kunnen voorstellen als een tweestrijd tussen hem en de zetelende burgemeester, Tania De Jonge, wat haar uiteindelijk nog goed uitkwam en strategisch denkende kiezers opleverde, zodat Open VLD haar zetels behield. De andere partijen betaalden de rekening van dit “burgemeestersduel”. CD&V, sp.a en Groen vormden het kartel SAMEN, met een progressief programma. Maar blijkbaar kwam het kartel met dit alternatief voor Forza te laat en slaagde het er niet meer in de boodschap tot voldoende Ninovieters te laten doordringen. De N-VA-Ninove viel uiteen in twee rivaliserende groepen en de partij zakte van 16,2 naar 8,4%.
Guy D’Haeseleer is al 19 jaar parlementslid, maar brengt nauwelijks tijd door in het parlement. Hij voert permanent campagne in Ninove. Ook tussen de verkiezingen legt hij ontelbare deur-aan-deurbezoeken af en in die persoonlijke contacten is hij heel sterk. De communicatie via Facebook was complementair. Bij elke verkiezing haalde hij extra stemmen.
Als we naar de context kijken, dan stellen we vast dat Ninove de laatste jaren snel veranderde. Sinds 2000 groeide de bevolking met 4000 eenheden tot bijna 38.700 inwoners. Een groot deel van de nieuwe inwoners komt uit Brussel. Eenzelfde evolutie zie je ook in Denderleeuw en Aalst. Bij die nieuwe inwoners zijn nogal wat mensen met migratieachtergrond. Een deel van de Ninovieters vindt dat niet problematisch, een deel stelt zich vragen en nog een ander deel reageert xenofoob of racistisch.
Wat de laatste jaren specifiek was aan Ninove, was het feit dat je, in tegenstelling met bijvoorbeeld Mechelen, Gent of Vilvoorde, geen burgemeester had die aan de bewoners uitlegde wat er gebeurde, laat staan dat er een verhaal met perspectief was. Het terrein werd vrij gelaten voor Forza die wel een verhaal had. Het is populistisch, demagogisch en extreem-rechts, maar Forza herhaalde het honderden keren, op café, in de straat en via een stroom aan huis-aan-huis-bladen: “Ninove is Ninove niet meer. We worden overspoeld door vreemdelingen en moslims. Ninove verfranst. De criminaliteit en het drugsgebruik stijgen. Dat alles met medewerking van het linkse stadsbestuur dat hoopt stemmen te halen bij die nieuwkomers. In Ninove is geen plaats voor een moskee. Ninove moet Ninove blijven! ”
Je merkt de sleutelelementen van een politiek verhaal van een handige populist: Ninovieters als slachtoffers, Forza als enige die durft ingaan tegen de elites die het volk verraden en samenspannen met de vijand, zijnde migranten, vreemdelingen en moslims. De woorden “migratie” en “criminaliteit” worden voortdurend samen uitgesproken en ontelbare keren herhaald zodat meer en meer mensen de relatie tussen de twee termen natuurlijk en evident vinden.
D’Haeseleer past de theorieën en tips van Drew Westen en Jonathan Haidt (auteurs van The Political Brain respectievelijk ‘The Righteous Mind’) handig toe. Het verhaal van Forza had zoals elk goed verhaal een keerpunt, de verkiezingen van 14 oktober. Dan konden de Ninovieters beslissen of hun stad verder zou “vervreemden” of “opnieuw Ninove zou worden.”
Het verhaal van Forza zit vol veralgemeningen, demagogie en stigmatiseringen, zoals steeds bij extreem-rechts. Maar wat Theo Francken vertelt is al jaren in wezen hetzelfde, alleen met een kleinere bruine rand. Het verhaal van Forza deinde lekker mee op de gunstige context van het grote verhaal van de N-VA en Francken van de laatste jaren. Het is niet toevallig dat het Vlaams Belang vorige zondag op tal van plaatsen in Vlaanderen gewonnen heeft. Zoals politicoloog Bart Maddens al schreef, is de Francken-strategie mislukt. Zijn harde koers heeft het Vlaams Belang opnieuw gelanceerd.
Een laatste aspect is de verslaggeving over grote politieke dossiers op lokaal vlak. Die beperkt zich vaak tot het louter tegen over elkaar plaatsen van meningen. Politieke analyses en interviews met moeilijke vragen? Vergeet het. Het is in tal van Vlaamse gemeenten pover gesteld met de lokale politieke pers. Dat is niet de fout van de journalisten van de streekpers. Die hebben andere redactionele instructies: verslaggeving van leuke en “belangwekkende” events. Dat had in Ninove tot gevolg dat Forza zijn discours dominant kon doorduwen zonder kritische vragen van journalisten.
Ik begrijp dat het financieel niet mogelijk is om een professionele journalist te betalen om kleinere steden op te volgen. Maar een democratie functioneert toch niet zonder onafhankelijke en kritische pers? In tal van Vlaamse steden en gemeenten bestaat die nog nauwelijks. Dat geeft ruimte aan handige politici om de politieke ruimte te kneden naar eigen inzichten, tenzij er een levendig en kritisch maatschappelijk middenveld is. Maar dat laatste ligt dan weer niet in de bovenste schuif bij de grootste partij in het Vlaams Parlement en krijgt ook klappen. Democratie herleiden tot een strijd tussen politici zonder kritisch pers en met een zwak middenveld lijkt me een recept voor avonturen.
Kunnen we het de volgende weken en maanden eens hebben over de noodzakelijke voorwaarden voor een gezonde en levendige democratie in de vele kleine en middelgrote steden en gemeenten in Vlaanderen?