Hoe de nucleaire lobby in Europa Poetin steunt.
De Europese Unie heeft al een lange reeks harde sancties afgekondigd tegen Rusland, gespreid over negen sanctiepakketten. Daarbij ligt de nadruk op het niet meer invoeren van energiebronnen: aardgas, steenkool en sinds begin december ook aardolie. Eén energiesector wordt gespaard: de nucleaire sector. Er is geen embargo op de invoer van uranium, kernbrandstof en nucleaire technologie. Nochtans vroeg het Europees Parlement op 1 maart van dit jaar om alle samenwerking met Rusland in de nucleaire sector te beëindigen[1]. President Zelensky hamerde er op begin augustus, maar eveneens zonder effect. Dat betekent dat Poetin blijft geld verdienen aan de samenwerking met de Europese nucleaire sector.[2]
Rusland is, via het staatsbedrijf Rosatom, een centrale actor in de internationale, nucleaire business. Het werd opgericht in 2007 door Vladimir Poetin, die er alle nucleaire activiteiten, civiele en militaire, in de publieke en privésector bijeenbracht. Rosatom is een conglomeraat van 350 bedrijven met ongeveer 290.000 medewerkers. Het bedrijf is actief in alle domeinen van de sector, van de ontginning van uranium over de productie van kernbrandstof en kernwapens, tot het bouwen en exploiteren van kerncentrales en het opslaan van kernafval. De CEO is Alexei Likhachev, aangesteld door president Poetin. Beide heren hadden een lang gesprek op 19 mei van dit jaar. Likhachev was heel positief: “I want to say once again that the international nuclear community is not yet cutting ties in this sphere, and that this cooperation continues.”[3] Rosatom is goed voor 1/3 van alle uraniumconversie en 40% van de verrijking van uranium in de wereld. In 2021 kwam 20% van het uranium in de Europese Unie uit Rusland. Vijf lidstaten van de Europese Unie[4], onder meer Slovakije en Bulgarije[5] hebben kerncentrales van Russische makelij die draaien op Russische kernbrandstof. Je vindt niet van de éne dag op de andere buiten Rusland een bedrijf die die kernbrandstof kan maken. Je zou dus een overgangsperiode moeten voorzien, soms van jaren.[6] Dat gebeurt niet. De Europese Unie beslist niet om de afhankelijkheid van Rosatom af te bouwen en op termijn te stoppen. De samenwerking met Rosatom is te intens. Frankrijk speelt daarin een belangrijke rol. Zo voerde Frankrijk nog dit najaar uranium van opgewerkte brandstof van Franse kerncentrales uit naar Rusland om daar behandeld te worden. Henri Proglio, gewezen baas van EDF, is lid van de Internationale Raad van Rosatom en zei publiek geen ontslag te nemen. EDF en Framatome werken al jaren samen met Rosatom bij het ontwerp en de bouw van kerncentrales[7]. Terwijl president Macron bij momenten harde taal spreekt over de oorlog in Oekraïne, blokt hij achter de schermen elke boycot van de Russische nucleaire sector af, tot grote voldoening van Poetin. Nationale belangen gaan voor op die van de Oekraïense bevolking. Macron weet natuurlijk ook maar al te goed dat de Franse nucleaire sector al jaren in zwaar weer zit. 35% van de kernreactoren ligt momenteel stil. Er is een groot risico op stroomonderbrekingen deze winter. Met man en macht wordt al jaren gewerkt aan één (=1) nieuwe kerncentrale, maar er is al 11 jaar vertraging en de centrale is nog altijd niet klaar. Het budget ontspoort compleet: van het initiële 5,5 miljard euro naar 13 miljard volgens EDF en 19 miljard volgens het Franse Rekenhof. Wat een model moest zijn van nieuwe nucleaire trots, is een technisch en budgettaire nachtmerrie. De Franse nucleaire sector ziet het niet zitten om zich nu ook nog eens te ontvlechten van Rosatom. De belangen van de nucleaire sector wegen zwaarder dan de oorlogstragedie in Oekraïne.
Hoe doet ons land het? Gedurende vele jaren kwam een deel van het uranium voor onze kerncentrales uit Rusland en Kazakstan, waar de nucleaire sector onder de paraplu van Poetin functioneert. Dit jaar kwam gelukkig een einde aan de samenwerking met Rosatom[8]. Het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) gebruikt voor haar nieuwe reactor, MYRRHA, technologie die Russische experts ontwikkelden en het Russisch leger jarenlang gebruikte in kernonderzeeërs. Gelukkig hoeft het SCK daarvoor niet met Rosatom samen te werken, maar kan ze beroep doen op een lidstaat van de Europese Unie. De samenwerking tussen het SCK en Russische onderzoeksinstellingen werd dit jaar geschorst, wat de evidentie zelf is.
Hoe slaagt de nucleaire sector erin om, ondanks de tragische oorlog in Oekraïne, de oproep van president Zelensky en de bijna unanieme stemming in het Europees Parlement[9], te ontsnappen aan een boycot van Rusland? Onze stelling is dat de nucleaire sector geniet van een uitzonderingsregime dat geduldig en heel strategisch over vele jaren werd opgebouwd, zodat men ontsnapt aan normale controlemechanismen in een democratie. Een paar voorbeelden.
Met het Verdrag van Lissabon in 2007 kwam een vereenvoudiging van de Europese institutionele architectuur tot stand en vergrootte de macht van het Europees Parlement, maar het Euratomverdrag bleef buiten de hervorming, en dus het atoomagentschap Euratom. Het Europees Parlement heeft over die materie niets te zeggen. Onze wetgeving op de openbaarheid van bestuur heeft, gelukkig maar, een bijzonder ruime perimeter, maar door institutionele creativiteit valt het Studiecentrum voor Kernenergie erbuiten, ook al betaalt de belastingbetaler jaarlijs 55 miljoen euro en benoemt de regering de leden van de raad van bestuur. Hoeveel betalen producenten van nucleair afval aan de overheid voor de opslag van nucleair afval? Dat is staatsgeheim. Zelfs onze parlementsleden mogen dat niet weten en kunnen het dus ook niet controleren. Elektriciteit uit kerncentrales staat in onze statistieken ingeschreven als “binnenlandse stroom”, zoals elektriciteit uit wind en zon. Dat is natuurlijk een grote leugen, want het uranium van de centrales komt niet uit pakweg Tienen of Dinant, maar uit landen zoals Niger. Dat is wel zeer interessant voor de sector, die zo kan zeggen bij te dragen aan onze energiesouvereiniteit. Tegelijkertijd wordt de ontginning van uranium uit beeld gehouden, want dat zou vragen kunnen doen rijzen over de arbeidsomstandigheden van de arbeiders in de mijnen en het feit dat Niger na decennia uraniumproductie nog steeds een van de armste landen ter wereld is.
Al deze uitzonderingsregels staan niet in één wet, richtlijn of verdrag, maar zijn verspreid over tal van teksten. Ze zijn over een lange periode tot stand gekomen en zijn vaak niet of nauwelijks gekend. Maar op kritieke momenten zijn ze natuurlijk zeer nuttig om de nucleaire sector af te schermen van de blikken en vragen van pers, publiek en parlement. In het debat over Rusland en Oekraïne zien we hetzelfde. Koste wat kost moet het ontkoppelen van de Europese en Russische nucleaire sector vermeden worden.
Vorig jaar gingen op mondiaal vlak 15 keer meer investeringen naar de sector van hernieuwbare energie dan naar kernenergie. Het aandeel van kernenergie in de productie van elektriciteit daalde de laatste 20 jaar sterk en zit nu onder de 10%, terwijl het aandeel van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen erboven zit. Terwijl de kostprijs van hernieuwbare bronnen de laatste jaren spectaculair gedaald is, zijn veel nucleaire projecten gekenmerkt door zware budgettaire ontsporingen en jaren vertraging. De nucleaire sector zit al jaren in zware problemen en zal de volgende jaren nog meer dan ooit alles doen om haar bestaan te rekken, ook al vergt dat samenwerking met het regime van Poetin.
[1] Résolution du Parlement européen du 1er mars 2022 sur l’agression russe contre l’Ukraine (2022/2564(RSP))
[2] https://www.politico.eu/article/zelenskyy-calls-for-sanctions-on-russian-nuclear-industry-amid-disaster-warnings/
[3] http://en.kremlin.ru/events/president/news/68446
[4] https://www.cnbc.com/2022/10/14/ukraine-war-europe-is-still-quietly-importing-russian-nuclear-energy.html
[5] Five Member States (Bulgaria, Czechia, Finland, Hungary, Slovakia) currently have VVER reactors operated on their territory, all fully reliant at present on fuel supplied by a Russian provider. Medium Power Research Reactors (MPRRs), which include reactors in Czechia, Hungary, Poland, are characterised by their original Soviet design and are still dependent for fuel on the monopoly Russian manufacturer.
[6] https://www.neimagazine.com/news/newsfortum-will-use-russian-nuclear-fuel-until-2030-10284929#:~:text=The%20use%20of%20Russian%20nuclear,of%20nuclear%20power%2C%20Matti%20Kattainen.
[7] https://rosatom-europe.com/en/rosatom-in-country/areas-of-cooperation/
[8] https://www.lachambre.be/doc/CCRI/html/55/ic759x.html
[9] In the vote on the resolution as a whole, 676 Members voted. 637 Members voted in favour. There were 13 votes against and 26 abstentions. So the resolution is adopted.