Moeten we bang zijn van een vuile bom?
Half februari duikt een vreemd en verontrustend bericht op in de media. Speurders ontdekken dat de privéwoning van een topman van het Studiecentrum voor Kernenergie in Mol geobserveerd werd door personen gelinkt aan een terrorismedossier. Er was een verborgen camera gericht op de woning. De speurders ontdekten de opnamen ervan tijdens huiszoekingen in het kader van het onderzoek naar de aanslagen in Parijs. Wat was de bedoeling? Wilden terroristen de man ontvoeren en via hem proberen in het SCK binnen te geraken? Om wat te doen? Een aanslag plegen, radioactief materiaal stelen om een vuile bom te maken..? Het federaal parket gaf geen commentaar. Het SCK hulde zich in zwijgen. Zijn we aan een zware aanslag ontsnapt of was het een stuntelige poging van terroristen om aan radioactief materiaal te geraken? Hoe werkt dat dan, zo een vuile bom?
Een vuile bom
Een vuile bom is iets helemaal anders dan een kernbom. Bij die laatste worden atomen gesplitst of samengevoegd en komt er gigantisch veel energie vrij. Denk maar aan de bommen op Hiroshima en Nagasaki. Een vuile bom is een conventionele bom waar radioactief materiaal aan toegevoegd is. Er is geen kernsplitsing of kernfusie. Bij de ontploffing verspreidt er zich radioactief materiaal en is er dus radioactieve vervuiling. In het beste geval is er nauwelijks schade voor mens en milieu. Maar er zou ook zware besmetting met serieuze impact op de omgeving kunnen zijn.
Waar vind je het nucleair materiaal voor een vuile bom? Terroristen gaan dat wel niet zoeken in een kerncentrale. Dat is veel te moeilijk. Er zijn veel makkelijker pistes. Zowel in de industrie, in sommige ziekenhuizen als in wetenschappelijke onderzoeksinstellingen kan je het nodige materiaal vinden. Een vuile bom maken is niet moeilijk. Al jaren waarschuwen experts ervoor dat terroristen er gaan gebruiken, maar tot nu toe is er nog nooit een aanslag mee gepleegd. Hoe erg zou dat dan kunnen zijn? Voor we ingaan op die vraag even een blik terug in de geschiedenis.
Saddam Hoessein
De productie van vuile bommen werd tijdens de Tweede Wereldoorlog overwogen door de Verenigde Staten maar ging uiteindelijk niet door, wellicht omdat men dacht dat de impact te beperkt zou zijn. De nucleaire experts van Saddam Hoessein ontwikkelden vuile bommen om te gebruiken in de oorlog tegen Iran. Irak voerde in 1987 enkele tests uit, maar die waren niet overtuigend en Saddam Hoessein liet deze piste vallen.
Er is nog nooit een vuile bom tot ontploffing gebracht maar er zijn wel al vuile bommen ontdekt. In november 1995 verborgen Tsjetsjeense separatisten een vuile bom in een park in Moskou. Ze informeerden zelf de veiligheidsdiensten voor de bom afging. In 1998 ontdekten Russische veiligheidsdiensten een niet-ontplofte vuile bom naast een spoorweg in Tsjetsjenië. De Russen vermoedden dat Tsjetsjeense separatisten ze geplaatst hadden.
Osama Bin Laden & de bom
In mei 1998, onmiddellijk na de eerste Pakistaanse kernproeven, had Osama Bin Laden een tekst gepubliceerd ’De atoombom van de Islam’. Daarin riep hij de moslims op om “een nucleaire macht te verwerven om alle vijanden aangevoerd door de zionistisch-christelijke alliantie af te schrikken.” In hetzelfde jaar zocht Al Qaeda contact op met de A.Q. Khan, een spilfiguur in het Pakistaanse kernwapenprogramma, maar zonder resultaat. In 1999 verklaarde Bin Laden in een interview met Time Magazine dat het verwerven van chemische of nucleaire wapens een plicht was. In augustus 2001 ontmoeten Osama Bin Laden en zijn rechterhand Ayman al-Zawahiri twee topexperts van de Pakistaanse nucleaire sector: Sultan Bashiruddin Mahmood Ahmad en Chaudhry Abdul Majeed[1]. Mahmood was jaren een van de belangrijkste experts van het Pakistaanse nucleaire programma. Hij ging de fundamentalistische toer op en werd door de Pakistaanse regering in 1999 opzij geschoven. Het jaar nadien richtte hij een caritatieve organisatie op, ‘Ummah Tameer-e-Nau’ (UTN), of ‘Stichting voor de opbouw van de islamitische wereldgemeenschap’. Formeel gezien was het doel ontwikkelingshulp aan Afghanistan te verlenen maar het echte doel was de Taliban en Al Qaeda van wapens te voorzien. Mahmood werd directeur bij de UTN, net als Majeed. Die laatste is een plutoniumexpert. Mahmood en Majeed werden door Al Qaeda gecontacteerd om het te hebben over kernwapens. Het wordt een vergadering rond het kampvuur waarin de twee experts het ABC van kernwapens toelichtten. Bin Laden zegt dat hij beschikt over radioactieve stoffen maar tot zijn ontgoocheling verneemt hij dat je daar niet zomaar een atoombom van kan maken. Er wordt ook over vuile bommen gepraat. Op 23 oktober 2001 worden Mahmood en Majeed door de Pakistaanse veiligheidsdienst ISI opgepakt, wellicht op vraag van de Verenigde Staten. Maar de ISI laat ze snel weer vrij omdat er zogezegd geen risico bestaat. De Verenigde Staten zijn hier niet van overtuigd en de directeur van de CIA, George Tenet, gaat persoonlijk naar Pakistan met de vraag de mannen weer op te pakken. Ze worden echter niet vervolgd. Mahmood wordt jarenlang onder huisarrest gezet en zou nu beperkte bewegingsvrijheid hebben. Majeed overleed begin 2006.
Mahmood en Majeed waren twee nucleaire topexperts maar geen wapendeskundigen. Ze konden niet op hun eentje de kennis en expertise om een atoombom te maken bezorgen aan Al Qaeda. Ook al zou Al Qaeda alle plannen van verrijkingsinstallaties, opwerkingsfabrieken, kernwapens etc. gekregen hebben, dan nog zouden ze die niet zelf gauw even hebben kunnen bouwen. Dat vergt een enorme mobilisatie van expertise waarover de organisatie niet beschikte. Het is natuurlijk verontrustend dat een terreurorganisatie die in staat was grote aanslagen uit te voeren, ernstig overwoog kernwapens of vuile bommen te verwerven en hiervoor contact had met topexperts uit de Pakistaanse nucleaire sector.
IS?
Gaat IS doen wat Al Qaeda en andere organisaties nooit gedaan hebben, zijnde een aanslag met een vuile bom plegen? Technisch gezien kan het dus. Het is niet echt moeilijk. Maar wat zou de impact zijn? Experts zijn verdeeld. Iemand als Sico van der Meer, een expert aan het Nederlandse Clingendaelinstituut, relativeerde in een recent interview nog de impact. Tom Sauer van de Universiteit Antwerpen maakt zich meer zorgen en waarschuwt hier al jaren voor. Volgens mij zou de grootste schade erin bestaan dat onze samenleving verder de securitaire toer zou opgaan en dat wetgeving op het gebied van individuele vrijheden en privacy zou sneuvelen. Denk maar aan het recente idee van minister van binnenlandse zaken Jan Jambon om de vingerafdrukken van alle Belgen in een databank te steken. Iedereen verdacht dus. Gelukkig werd het idee onmiddellijk afgeschoten.
Israël
Vorig jaar maakte de Israëlische krant Haaretz bekend dat Israël vier jaar lang experimenten zou uitgevoerd hebben met vuile bommen, dit vanuit een defensief oogpunt. Wat zou het effect zijn als “vijandige krachten” dit soort bommen tegen Israël zouden gebruiken? Twintig ontploffingen werden uitgevoerd en mini-drones meetten de radioactieve vervuiling. Officiële woordvoerders weigerden commentaar op het artikel.
Het zou me niet verbazen dat Israël dit soort experimenten uitgevoerd heeft. Het land probeert zich immers al decennia op alle mogelijk veiligheidsrisico’s voor te bereiden. Israël heeft sinds de jaren zestig een eigen kernwapenarsenaal en heel wat nucleaire knowhow.
En bij ons?
Op vrijdag 4 maart besliste de federale regering dat er aan alle nucleaire sites in ons land militaire bewaking komt. Dat is een volledig nieuwe aanpak. Want tot nu toe weigerde onze regering dat, ondanks het feit dat de VS daar al meer dan tien jaar op aandringt. Een topman in de nucleaire sector zei me ooit dat men daar niet wil van weten omdat het slecht zou zijn voor het imago van de sector. Het ontdekken van de video die opgenomen werd aan de privéwoning van een topman van het SCK heeft blijkbaar geleid tot nieuwe inzichten. Diefstal van nucleair materiaal op een site wordt dus nog een stuk moeilijker.
Slachtoffers van radioactieve straling
Er zijn dus nog nooit mensen slachtoffer geworden van radioactieve vervuiling ten gevolge van een vuile bom. Maar er sterven wel elke dag mensen aan de effecten van radioactieve vervuiling ten gevolge van de keuze van sommige landen voor kernenergie. Ik heb het over de vele tienduizenden (gewezen) mijnwerkers in de sector van de uraniumontginning. Velen van hen kregen kanker, of zullen later kanker krijgen. Van de Verenigde Staten over Kongo en Niger tot in Kirgizië vind je slachtoffers van de uraniumontginning. Die gezondheidsschade is een verborgen kant van de nucleaire sector die bijna nooit in de media aan bod komt en onze samenleving ook geen zorgen baart. De laatste jaren hebben we veel meer kennis over de gevolgen van ons handelen op mens en milieu ver van ons weg. Maar er zijn nog belangrijke gaten in die kennis. Dat is stof voor een ander artikel.
[1] Volgens de Engelstalige versie van Wikipedia zou Majeed gedoctoreerd hebben aan de KULeuven en research gedaan hebben in een Belgisch “plutonium facility” (ik neem aan Belgonucleaire). Hij zou ook opleiding in Tihange en Doel gekregen hebben. Navraag bij de KULeuven leverde geen bevestiging op en op internet vind je hierover maar één bron, dus zeker is de informatie niet. In die periode gingen tientallen wetenschappers uit tal van landen in Westerse landen studeren, ook zaken die nuttig zouden kunnen zijn in de nucleaire sector. Die laten we maar zeggen naïeve aanpak is ondertussen niet meer denkbaar. Ik herneem de passage uit Wikipedia: “In 1964, Majeed went to Belgium on a scholarship awarded by the PAEC and attended Katholieke Universiteit Leuven, from which he received his D.Sc. in Nuclear Chemistry in 1968. He continued his academic research at the plutonium facility in Belgium in the late 1960s. Majeed received training at the Tihange and Doel nuclear facilities. As a senior scientist he had access to classified documentations on sensitive plutonium technology which is critical to developed a nuclear weapon.”